Cfare jane Fake News? Nje artikull i detajuar per lajmet e rreme!

Fake news: cfare jane fake news dhe si ti njohim
1) Cfare jane  “lajme të rreme”?
“Fake news” është një shprehje e përkthimit nga anglisht në shqip “lajme te rreme“. Kjo  përdoret për të treguar ato burime që “shpikin cfare do lloje informacioni, përhapin përmbajtje mashtruese, distorzojnë në mënyrë të ekzagjeruar lajmet e vërteta”. Ky përkufizim është nga Melissa Zimdars, profesore ne shkencat e komunikimit në Kolegjin Merrimack, dhe promotore e projektit OpenSources, për të hartuar në mënyrë bashkëpunuese “burimet e rreme, mashtruese, kërkuese apo satirike”.
Ne muajt e fundit shprehja “fake news” është përdorur për të treguar shumë dallime midis tyre. Ka edhe nga  ate cilet  kane propozuar ta braktisin perfundimisht këtë shprehje, sepse tani nuk ka me asnje domenthenie. Për shembull, Donald Trump e ka përdorur atë në disa raste për të sulmuar gazetat me emer si New York Times dhe Washington Post. Gjithashtu në Itali, blogu i Beppe Grillo përdor këtë shprehje duke iu referuar disa gazetave.
Siç mund të shihet nga grafiku më poshtë, në lidhje me zgjedhjet e fundit presidenciale të SHBA, shprehja ka përjetuar një bum në kërkimet në Google.

 
2) Gënjeshtrat kanë ekzistuar gjithmone, çfarë ka ndryshuar tani?
Studiuesi Robert Darnton ka rindërtuar historinë e dezinformimit duke u nisur nga shekulli i gjashtë pas Krishtit Përdorimi manipulues i informacionit ka kaluar nëpër modalitete të ndryshme: kujtoni “paskuintave”, sonetet shpesh shpifëse që varen natën në statujat e Romës; apo “canard” te shpërndarë në rrugët e Parisit,lajme shpesh mashtruese; deri në gazetat e Londrës ne fund te 700, kur, sipas Darnton, lajmi i rremë arriti kulmin e saj.
Sot, megjithatë, shuem gjera kane ndryshuar në krahasim me të kaluarën.
Në skenarin e “gazetarisë ne rrjetit” (përkufizimi është nga Charlie Beckett) çdokush mund të hyjë në shumë burime informacioni dhe në të njëjtën kohë të krijojë përmbajtje informacioni me kosto të ulët dhe potencial të lartë të shpërndarjes. Këto karakteristika kanë kontribuar në përmirësimin e dukshëm të cilësisë së informacionit. Në këtë kontekst, jane hapur hapesira te reja për ata që ndjekin interesa të ndryshme.
Eshte edhe  “rasti i atyre që duan të shfrytëzojnë këtë perhapje për të gjeneruar fitime nga  reklamat: I mjafton vetem të krijojë një faqe interneti dhe te di se si ta promovoje nëper mediat sociale duke vene tituj qe të fiksohen në mendje për të fituar deri në 10.000 dollarë në muaj. Keshtu ka rrefyer ne  Washington, Post Paul Horner, i cili njihet si autor i lajmeve te rreme.

Lexo: Ndryshimi i algoritmit ne Facebook, filloni te ndertoni grupe!

Por ka edhe ata që prodhojnë lajme të rreme për të ndikuar në opinionin e të tjerëve për qëllime politike: në këtë rast mund të përfitojmë nga efekti “flluskë” që Facebook dhe rrjetet e tjera sociale prodhojnë kur na tregojnë përmbajtje të personalizuar, që vijnë nga (pak) burime që konfirmojnë paragjykimet tona dhe në të cilat shumë përdorues klikojnë pa dashur te dine se nga vijne keto lajme.
Së fundi, një tjeter element themelor I ri ne hyrje ndryshe nga e kaluara është formati në të cilin ata mbërrijnë: Facebook dhe Google News shperndajne  lajmin në mënyrë homogjene, e njejta gje edhe per New York Times. Këto formate synojnë t’i japin më shumë rëndësi përmbajtjes individuale (një titull sensacional, një pamje të këndshme) sesa burimit që e ka prodhuar atë. Dhe ky element luan shumë në favor të website-ve që prodhojnë “fake news” për qëllime të clickbaiting (acchiappaclick), siç shpjegohet nga webzine The Verge.
 
3) Cila është “e vërteta mbrapa skene”?
Post-e vërteta, është një shprehje e futur në Fjalorin e Oksfordit në vitin 2016. Këtu është përkufizimi i dhënë nga autorët e fjalorit: “rrethanat në të cilat faktet objektive janë më pak ndikues në udhëheqjen e opinionit publik sesa apelimet ndaj emocionalitetit dhe bindjeve personale. ‘ “.
Në praktikë, bindjet tona nuk ndikohen edhe kur faktet duken te qarta, siç konfirmohet nga disa studime.
Vendimi për ta futur atë në fjalor u diktua pikërisht nga përdorimi i vazhdueshëm i bërë prej tij gjatë vitit 2016 në sferën politike: së pari me referendumin e Brexit dhe më pas me zgjedhjet e SHBA.
4) Cili është ndryshimi midis një fake news dhe një lajmi që na jep një faqe lajmesh dhe që me pas rezulton të jetë e gabuar?
Claire Wardle, drejtore e First Draft News, network international në verifikimet e burimeve online, propozoi një dallim të dobishëm midis:
– Dezinformimi: krijimi dhe ndërgjegjësimi i informacionit që është i njohur të jetë i rremë
– Dezinformimi: ndarja e pavullnetshme e informacionit të rremë
Çdokush mund të ndajë informacione që nuk janë të vërteta. Megjithate  jo të gjithë, , e bëjnë këtë me qëllim te mashtrojne lexuesit.
Mbi të gjitha, ata që padashur japin informacion të rremë kanë tendencë ta korrigjojnë atë / ose ta integrojnë atë sapo të dalin elemente të reja. Nderkohe ata që duan të përhapin dezinformata në mënyrë të vetëdijshme, nuk e vene ne praktike kete gje.
 
5) Kush prodhon gjithë këtë lajm të rremë? Dhe për çfarë arsye?
Në rastin e zgjedhjeve të fundit të SHBA, doli se disa nga artikujt më të zakonshëm erdhën nga Velesi, një qytet i vogël në Maqedoni, ku një seri adoleshentësh aktive, krijonin lajme të rreme . Këto artikuj shpesh ishin pro-Trump dhe kundër Clinton, jo sepse kishte një lidhje të drejtpërdrejtë me presidentin e tanishëm amerikan, por thjesht sepse keto lloj lajmesh krijonin më shumë klikime dhe për këtë arsye edhe të ardhura më të mëdha të reklamave. Një nga këta të rinj shpjegoi se ai fitonte deri në 1800 euro në muaj (në një vend ku paga mesatare është 350 euro).
Ka pasur shumë diskutime rreth përdorimit të “lajmit të rremë” për qëllime propagandistike në kontekstin zgjedhor. Ky perdorim eshte bere shpesh dhe ne  Rusi, i cili do të përpiqej të ndikonte në rezultatet e zgjedhjeve elektorale nëpërmjet dezinformimit. Përpjekje të tilla janë raportuar në Shtetet e Bashkuara, Gjermani, Holandë dhe, kohët e fundit, edhe në Francë.
 
Gjatë muajve të fundit, në Itali, eshte diskutuar shume çështja e LiberoGiornale.com, një faqe interneti që përhapte informata të rreme nga ana politike. Sic ka dale nga dy hetime të ndryshme, ky dominio ishte pjesë e një galaktike nga me te medhajat e faqeve të rreme për shkak të një kompanie të bazuar në Bullgari, të drejtuar nga italianët. Përveç këtij hub, ka shumë galaktika të tjera të faqeve që përhapin lajme të rreme me objektiva ekonomike ose politike.
6) Disa shembuj të fake news?
Tre “fake news” me te shperndarat,
Brexit: slogani me shkronja të mëdha në një bord te autobusit per t’u”larguar”, sipas tij  Britania e Madhe do te kursente 350 milionë paund në javë pasi të dalti nga BE-ja. Të dhënat u mohuan më pas nga te njejtet autorë, por vetëm pas fitores në referendum.
Zgjedhjet SHBA: lajmi më i ndarë ndonjëherë në Facebook ka qenë ai “false” që Papa Francesco kishte vendosur të mbështesë Donald Trump.
Referendumi italian: sipas nje analize te “pagella politica” artikulli me i shperndare mbi temen fallse ka qene nga nje webiste italiane ku jane gjetur 500,000 skeda te shenuara me “PO”. Edhe pse vinte nga nje burim i panjohur dhe vendi nga vinte lajmi nuk ekzistonte, news ishte shperndare 200,000 here.
Gjermania: Një foto me një sirian (me leje qëndrimi të vlefshme) i cili ben  një selfie me Angela Merkel ka qenë e manipuluar dhe vendosur në bashkëpunim me sulmet në Bruksel apo Berlin. Djali ka paditur Facebook, sepse fytyra e tij nuk është më i lidhur me sulmet.
Përvec politikës, shumë raporte të rremë kanë të bëjnë me showbiz dhe argëtim: në Shtetet e Bashkuara kanë bërë shumë viral “fake news”.
 
7) Si mund të kuptoj se një lajm është një lajm i rremë?
Craig Silverman, një ekspert i kontrollit të fakteve dhe një gazetar nga Buzzfeed, ka krijuar një listë prej 6 gjërave të thjeshta për të bërë për të kontrolluar lajmet:
–Kontrollo URL-në: shpesh nuk e vëmë re, por faqja në të cilën ne po klikojmë është një kopje e një prej më të famshmëve, si “La Gazzetta della Sera”, “Rebubblica”, “Il Fato Quotidiano”;
– Lexoni faqen “kush jemi”: shumë faqe që përhapin “lajme të rreme” shpesh kanë një disclamer në të cilin ata tregojnë se faqja eshte per lajme satirike
– kujdes deklaratat: nëse vijnë nga një person i njohur, thjesht zgjidhni frazen dhe nisni një kërkim në Google. Në këtë mënyrë është e mundur të kontrolloni nëse të njëjtat fjalë janë marrë nga burime të tjera;
– Ndiqni linqet: për të parë nëse në të vërtetë ju çon në burimin që thotë të klikoni apo jo; në përgjithësi, është më mirë të jemi të kujdesshëm ndaj artikujve që kanë pak linqe (ose asnje);
– Bëni një kërkim të kundërt të imazheve: thjesht shkoni te Imazhet e Google dhe ngarkoni një imazh të dyshimtë për të zbuluar nëse ajo tashmë është publikuar diku tjetër ose nëse i referohet një ngjarje tjetër;
– Kujdes: “Nëse një histori duket shumë e bukur për të qenë e vërtetë, ose ju shkakton një reagim të fortë emocional, është më mirë të qetësoheni për një moment”, është këshilla përfundimtare e Silverman.
 
8) Cilat iniciativa janë vënë në  fushe për të frenuar përhapjen e lajmeve të rreme?
Kohët e fundit Facebook filloi në SHBA një shërbim të raportimit të lajmeve që kanë marrë në pyetje nga disa gazeta të njohura të për verifikimin e fakteve (si Snopes, apo Associated Press, të cilat janë pjesë e rrjetit Factchecking Ndërkombëtar dhe i cili nënshkroi kodin e sjellja e Institutit Poynter).
Google ka vendosur të godasë gazetat “acchiappaclick” që prodhojnë lajme të rreme, duke bllokuar reklamat e tyre në domini e tyre.
Në Evropë, disa qeveri kanë nisur propozomet per ligje për të frenuar fenomenin: Gjermania dëshiron te vere gjoba deri në 50 milionë euro për faqet që nuk hiqin lajme shpifëse  (masa nuk vlen për “lajme të rreme” në përgjithësi, por vetëm disa lloje); në Republikën Çeke një njësi qeveritare u krijua nga frika e ndikimeve ruse në fushën e informacionit. Gjithashtu në Itali u paraqit nje propozim ligji kundër lajmit të rremë, por u vlerësua si “e rrezikshme” nga disa politikanë dhe nga aktivistët për liritë dixhitale.
Në të njëjtën kohë, janë duke u zhvilluar iniciativat e “fact-checking” me qëllim të përhapjes së kulturës së verifikimit të burimeve në kontekste shkollore dhe në kontekstin e familjes. Dy projekte jane aktive prej kohesh  në Shtetet e Bashkuara : 1) News Literacy Project qe fton gazetarët në shkolla dhe ka krijuar një aplikacion për mësuesit; 2) Center For News Literacy e Stony Brook që kryen aktivitete edukative për studentët dhe mësuesit. Midis nismave të ndryshme, qendra gjithashtu ka nisur një kurs falas online në dispozicion në platformën Coursera. Në ditët e fundit, OECD ka leshuar nje apel qe ne  shkolla t’i mësojne si te njohin lajmet e rreme: kjo kompetencë do të vlerësohet në  PISA Test, i cili vlerëson shkallën e leximit në shkolla në më shumë se 60 vende.
9) Çfarë është International Factchecking Day?
Kjo është një nismë e lançuar nga është International Factchecking Network të Institutit Poynter për 2 prillin e ardhshëm. Është një ditë sensibilizimi e krijuar për të nxitur kulturën e verifikimit të burimit në të gjithë botën. Në faqen e internetit te ketij eventi ekziston një hartë me aktivitete në mbarë botën, një mësim për mësuesit, një quiz për të bërë me miqtë dhe burimet e tjera.